W związku z przyjęciem ustawy z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o stowarzyszeniach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r. poz. 1923) zostały wprowadzone istotne zmiany w ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (tekst jednolity z dnia 15 września 2015 r. Dz. U. z 2015 r. poz. 1393 z późn. zm.), które mogą mieć wpływ na działalność ochotniczych straży pożarnych. Następuje uproszczenie i ułatwienie procedury tworzenia stowarzyszeń, a co za tym idzie proces tworzenia OSP staje się przystępniejszy. Opisane poniżej zmiany weszły w życie z dniem 20 maja 2016 r.

Pierwszą z istotnych zmian, które mogą mieć istotne znaczenie dla OSP jest przyznanie stowarzyszeniom uprawnienia do reprezentowania w zakresie swoich celów statutowych interesów swoich członków wobec organów władzy publicznej (art. 1 ust. 2).

Została zmniejszona liczba osób, które są niezbędne do założenia stowarzyszenia z 15 do 7, co w znacznym stopniu ułatwia zakładanie nowych OSP. Zebranie i utrzymanie 15 osób stanowiło dotychczas znaczącą barierę i utrudniało tworzenie nowych stowarzyszeń. Założyciele stowarzyszenia uchwalają statut oraz wybierają komitet założycielski albo władze stowarzyszenia (art. 9).

Od 20 maja 2016 r. zgodnie z art. 2 ust. 3 ustawy Prawo o stowarzyszeniach stowarzyszenie opiera działalność na pracy społecznej swoich członków. Do prowadzenia swych spraw stowarzyszenie może zatrudniać pracowników, w tym swoich członków.

W art. 10 ustawy został dodany nowy punkt 5a wprowadzający możliwość otrzymania przez członków zarządu wynagrodzenia za czynności wykonywane w związku z pełnioną funkcją. Jednakże należy zaznaczyć, iż ustawodawca wprowadził ten przepis z zamiarem wyjątkowości jego zastosowania. Zapis dotyczy przede wszystkim dużych stowarzyszeń. Powyższa możliwość wykorzystywana jest przede wszystkim, gdy czynności wykonywane przez członków zarządu zbliżone będą w swojej formie do tradycyjnych warunków zatrudnienia.

Nowelizacja dodała całkowicie nowe przepisy, którymi są art. 10a i 10b, regulujące zasady tworzenia terenowych jednostek organizacyjnych przez stowarzyszenia. Fakt tworzenia terenowych jednostek organizacyjnych nie ma większego znaczenia przy omawianiu zmian ustawy o stowarzyszeniach mających wpływ na działalność OSP.

W art. 11 dodano ust. 4, który stanowi, że w umowach między stowarzyszeniem, a członkiem zarządu oraz w sporach z nim stowarzyszenie reprezentuje członek organu kontroli wewnętrznej wskazany w uchwale tego organu lub pełnomocnik powołany uchwałą walnego zebrania członków. Jest to analogiczne rozwiązanie do rozwiązania przyjętego w kodeksie spółek handlowych w odniesieniu do spółek kapitałowych. Zazwyczaj w przypadku OSP organem kontroli wewnętrznej jest komisja rewizyjna. Czyli istnieją dwie drogi reprezentacji stowarzyszenia w umowach lub sporach z członkiem zarządu:

1) komisja rewizyjna podejmuje uchwałę wskazującą, który z jej członków będzie reprezentował stowarzyszenie,

2) walne zebranie członków podejmuje stosowną uchwałę, w której wyznacza pełnomocnika.

Należy zauważyć, że pełnomocnikiem może być również osoba nieprzynależąca do danej OSP.

Nowym rozwiązaniem wprowadzonym przez ustawę zmieniającą ustawę Prawo o stowarzyszeniach jest zmiana zawarta w art. 12. Zgodnie z nowym stanem prawnym, to zarząd a nie tak jak do tej pory komitet założycielski składa wniosek o wpis stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego wraz ze statutem, listą założycieli, zawierającą imiona i nazwiska, datę i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania oraz własnoręczne podpisy założycieli, protokołem z wyboru władz stowarzyszenia oraz adresem siedziby stowarzyszenia. Wniosek, który zostaje złożony do KRS musi zostać podpisany przez wszystkich członków zarządu.

Art. od 13-15 zostają uchylone. Przepisy te dotyczyły postępowania rejestrowego w ramach wpisu stowarzyszenia do rejestru KRS. Uchylenie powyższych przepisów znosi nadzór organu nadzorującego na etapie rejestracji stowarzyszenia czyli możliwość wypowiedzenia się w sprawie wniosku o rejestrację stowarzyszenia oraz przystąpienia do postępowania jako zainteresowany.

Ustawodawca zmienił całkowicie art. 16, który został znacznie rozbudowany. Nowe brzmienie art. 16 stanowi, że sąd rejestrowy wydaje postanowienie o wpisie stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego po stwierdzeniu, że jego statut jest zgodny z przepisami prawa i założyciele spełniają wymagania określone ustawą. Sąd rejestrowy przed wydaniem postanowienia o wpisie, jeżeli uzna za niezbędne dokonanie dodatkowych ustaleń, wyznacza w tym celu posiedzenie wyjaśniające. Sąd rejestrowy oddala wniosek o wpis stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego, jeżeli nie spełnia ono warunków określonych w przepisach prawa. O wpisie stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego sąd zawiadamia właściwy organ nadzorujący, przesyłając mu jednocześnie odpis postanowienia o wpisie, statut stowarzyszenia, listę założycieli i podjęte uchwały. O wykreśleniu stowarzyszenia z Krajowego Rejestru Sądowego sąd zawiadamia właściwy organ nadzorujący, przesyłając mu odpis postanowienia o wykreśleniu.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 17 stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną i może rozpocząć działalność po wpisie do Krajowego Rejestru Sądowego. Za czynności niezbędne do rozpoczęcia działalności przez stowarzyszenie dokonane na rzecz stowarzyszenia przed jego wpisem do Krajowego Rejestru Sądowego członkowie zarządu odpowiadają wobec osób trzecich solidarnie. Po wpisie do Krajowego Rejestru Sądowego za zobowiązania wynikające z tych czynności stowarzyszenie odpowiada tak jak za zaciągnięte przez siebie. Postępowanie w sprawach o wpis lub zmianę wpisu stowarzyszenia do rejestru stowarzyszeń jest wolne od opłat sądowych.

Zmiany nie ominęły również art. 21, który w nowym brzmieniu stanowi, że zarząd stowarzyszenia ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić sąd rejestrowy o zmianie statutu. W sprawie wpisu zmiany statutu stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego stosuje się odpowiednio zasady i tryb przewidziane dla wpisu stowarzyszenia do tego rejestru. Sąd rejestrowy dokonuje wpisu zmian statutu do Krajowego Rejestru Sądowego po stwierdzeniu, że są one zgodne z obowiązującym statutem. O wpisie zmiany statutu stowarzyszenia sąd zawiadamia właściwy organ nadzorujący, przesyłając mu odpis postanowienia i tekst jednolity zmienionego statutu.

W art. 25 zostało dookreślone, iż organ nadzoru wykonuje swoje uprawnienia wyłącznie w zakresie legalności działalności stowarzyszenia, a w przypadku żądania wyjaśnień zobowiązany jest do uzasadnienia swojego żądania. Z powyższego należy wysnuć wniosek, że organ bada działania podejmowane przez stowarzyszenie tylko co do ich zgodności z prawem. Przedmiotem badania organu nie może być np. słuszność decyzji podjętej przez stowarzyszenie.

Organ nadzorujący ma prawo w wyznaczonym terminie żądać:

1) dostarczenia przez zarząd stowarzyszenia odpisów uchwał walnego zebrania członków,

2) niezbędnych wyjaśnień od władz stowarzyszenia.

W przypadku OSP organem tym jest starosty właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia - art. 8 ust. 5 pkt 2 ustawy Prawo o stowarzyszeniach.

Ustawa Prawo o stowarzyszeniach wyróżnia dwa rodzaje stowarzyszeń, tzw. stowarzyszenia rejestrowe i stowarzyszenia zwykłe. Zazwyczaj OSP tworzone są w formie stowarzyszeń rejestrowych, czyli zarejestrowanych w KRS i posiadających osobowością prawną.

Jednakże czasami występują również OSP , które przybrały formę stowarzyszenia zwykłego, czyli nie posiadające osobowości prawnej i niezarejestrowane w KRS. Sytuacje takie występują jednak bardzo rzadko. Taka uproszczona forma stowarzyszenia została uregulowana w rozdziale 6 ustawy. Nowelizacja przyznaje stowarzyszeniom zwykłym tzw. ułomną osobowość prawną. Na podstawie art. 331 kodeksu cywilnego do stowarzyszeń zwykłych odpowiednie zastosowanie znajdą przepisy dotyczące osób prawnych. Od tej pory stowarzyszenie zwykłe może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Każdy członek stowarzyszenia zwykłego odpowiada za jego zobowiązania bez ograniczeń, całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi członkami oraz ze stowarzyszeniem. Odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy egzekucja z majątku stowarzyszenia zwykłego okaże się bezskuteczna.

Stowarzyszenia rejestrowe zarejestrowane są w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej Krajowego Rejestru Sądowego, natomiast dla stowarzyszeń zwykłych została stworzona tzw. ewidencja. Każde stowarzyszenie zwykłe będzie wpisane do nowej ewidencji. Dane jakie należy dołączyć do wniosku o wpis do ewidencji zostały określone w art. 40 ust. 5 ustawy Prawo o stowarzyszeniach. Jednakże jak już zostało zaznaczone w praktyce rzadko można spotkać OSP, które są stowarzyszeniami zwykłymi.

Nowelizacja wprowadziła również sporo zmian redakcyjnych w poszczególnych przepisach, jednakże nie zmieniają one samego sensu i wykładni przepisów.

Warto również wspomnieć o możliwości przekształcenia stowarzyszenia zwykłego w stowarzyszenie rejestrowe wprowadzonej również ustawą z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o stowarzyszeniach oraz niektórych innych ustaw. Zostały stworzone całkowicie nowe przepis, które zostały usytuowane w art. 42a-42e. Jednakże wchodzą one w życie dopiero z dniem 1 stycznia 2017 r.

Art. 8 ustawy z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o stowarzyszeniach oraz niektórych innych ustaw stanowi, że w terminie 24 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy (czyli do 20 maja 2018 r.), stowarzyszenia działające na podstawie przepisów dotychczasowych dostosują swoje statuty do wymagań ustawy Prawo o stowarzyszeniach, w brzmieniu nadanym ustawą nowelizacyjną.