Zgodnie z art. 15 ust. 1-2 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 2490) strażak ratownik OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu, otrzymuje, niezależnie od otrzymywanego wynagrodzenia, ekwiwalent pieniężny.

Wysokość ekwiwalentu pieniężnego ustala, nie rzadziej niż raz na 2 lata, właściwa rada gminy w drodze uchwały. Wysokość ekwiwalentu pieniężnego nie może przekraczać 1/175 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 291, z późn. zm.) przed dniem ustalenia ekwiwalentu pieniężnego, naliczanego za każdą rozpoczętą godzinę od zgłoszenia wyjazdu z jednostki ochotniczej straży pożarnej. Ekwiwalent pieniężny jest wypłacany z budżetu właściwej gminy.

         W związku z powyższym ekwiwalent pieniężny strażakowi ratownikowi OSP przysługuje:

1) za czas uczestnictwa w działaniu ratowniczym,
2) za czas uczestnictwa w akcji ratowniczej,
3) za czas uczestnictwa w szkoleniu lub ćwiczeniu.

         Słowo „ekwiwalent” (łac. aequivalens, -ntis od aeqvivalere ‘mieć taką samą wartość) oznacza rzecz przedstawiającą tę samą wartość, a mającą inną postać, np. ekwiwalent pieniężny. Odpowiada słowom „odpowiednik”, „równoważnik”. Zwykle w przypadku, gdy używane jest w tekstach prawnych wskazuje, czego jest równoważnikiem, np. ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do bezpłatnego węgla, ekwiwalent za wyłączenie gruntów z upraw rolnych i prowadzenie upraw leśnych.

Ekwiwalent pieniężny za udział w działaniach ratowniczych, akcjach ratowniczych, szkoleniach lub ćwiczeniach ma charakter bardziej zbliżony do świadczeń określanych w przepisach prawa pod nazwą „diet” związanych z pełnieniem obowiązków społecznych i obywatelskich, radnych, posłów, senatorów. Przyjmuje się, że jest to forma wynagrodzenia dla osób pełniących funkcje o wysokim stopniu użyteczności publicznej, stanowiąca rekompensatę za wykorzystywanie czasu wolnego w interesie dobra powszechnego. W przypadku strażaków ratowników OSP można mówić wprost o narażaniu życia i zdrowia w interesie dobra wspólnego.

Poniżej przywołane orzeczenia zachowują swoją aktualność w nowym stanie prawnym -

Zgodnie z tezą wyroku NSA ekwiwalent pieniężny, o jakim mowa w art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229 ze zm.), stanowi odpowiednik wartości pracy strażaka ochotnika na rzecz ochrony przeciwpożarowej; nie jest on odpowiednikiem wynagrodzenia utraconego przez strażaka w związku z udziałem w działaniach ratowniczych lub szkoleniowych.

         Jak stwierdziło KRIO w jednym z orzeczeń ekwiwalent, o jakim mowa w art. 28 ustawy o ochronie przeciwpożarowej, stanowi równoważnik, odpowiednik wkładu wniesionego przez członka OSP, w postaci czasu, wysiłku i zdrowia, w ochronę przeciwpożarową, czyli w działanie mające na celu ochronę życia, zdrowia, mienia innych osób lub ochronę środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innymi zagrożeniami (patrz: orzeczenie Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Opolu z dnia 8 października 2012 r., NA.III-0221-22/2012).

Sformułowanie ust. 2 art. 15 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych „nie może przekraczać 1/175 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto” wskazuje na możliwość kształtowania jego wysokości, gdzie jego górną granicą jest owa 1/175 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto. Wysokość ekwiwalentu ustala, nie rzadziej niż raz na 2 lata, właściwa rada gminy w drodze uchwały.

         Rady gmin, na terenie których działają OSP powinny podjąć uchwały, w których ustalą wysokość ekwiwalentu przysługującego strażakom ratownikom OSP. Mogą oczywiście przyjąć maksymalną wysokość ekwiwalentu przewidzianą w ustawie, tj. 1/175 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto za godzinę udziału w działaniach ratowniczych, akcjach ratowniczych, szkoleniu lub ćwiczeniu. Nie mogą jednak całkowicie pozbawić strażaków ratowników OSP prawa do tego ekwiwalentu, ponieważ ustawa przewiduje prawo dla strażaka ratownika OSP do tego ekwiwalentu, a uprawnieniem rady gminy jest jedynie ustalenie wysokości tego ekwiwalentu. Przyjęcie w uchwale rady gminy wysokości ekwiwalentu np. „0 przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za godzinę udziału w działaniach ratowniczych lub w szkoleniu” stałoby w sprzeczności z zapisem ustawy, ponieważ prowadziłoby do pozbawienia tego prawa strażaka ratownika OSP.

         Zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych w zw. z art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej pod pojęciem „działań ratowniczych” (za udział w których przysługuje ekwiwalent) należy rozumieć każdą czynność podjętą w celu ochrony życia, zdrowia, mienia lub środowiska, a także likwidację przyczyn powstania pożaru, wystąpienia klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia. Tak więc prawo dla strażaka ratownika OSP do otrzymania ekwiwalentu nie ogranicza się tylko do pożarów i zawężająca interpretacja art. 15 jest nieuprawniona.

Powyższa ustawowa definicja działań ratowniczych wynika z tego, iż ustawa o ochronie przeciwpożarowej szeroko traktuje pojęcie ochrony przeciwpożarowej. Czyni to w sposób odmienny od tradycyjnego pojęcia, wynikającego tylko z literalnego brzmienia słów.

         W stosunku do stanu prawnego obowiązującego do końca 2021 r. wyłączono możliwość otrzymania przez strażaków OSP ekwiwalentu za udział w działaniach o charakterze prewencyjnym, gdy działania te OSP podejmować będzie samodzielnie lub z inicjatywy władz gminy. Ekwiwalent nie będzie przysługiwał bowiem za działania określone w art. 2 pkt 1 ustawy o ochronie przeciwpożarowej. W przepisie tym wskazano, że pod pojęciem zapobieżenia powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia - rozumie się:

1. a) zapewnienie koniecznych warunków ochrony technicznej nieruchomościom i ruchomościom,
2. b) tworzenie warunków organizacyjnych i formalnoprawnych zapewniających ochronę ludzi i mienia, a także przeciwdziałających powstawaniu lub minimalizujących skutki pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia;

Zgodnie z art. 2 pkt 2 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych w zw. z art. 7 pkt 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej pod pojęciem „akcji ratowniczych” (za udział w których przysługuje ekwiwalent) należy rozumieć działania organizowane i kierowane przez Państwową Straż Pożarną.

         Można dokonać szeroko idącej interpretacji sformułowania „szkolenia lub ćwiczenia” (za udział w których przysługuje ekwiwalent), do których zaliczają się nie tylko szkolenia lub ćwiczenia ściśle pożarnicze, ale także szkolenia i ćwiczenia obejmujące ratownictwo medyczne, chemiczne, techniczne itd. Szkolenia lub ćwiczenia muszą być niezbędne dla wykonywania działań ratowniczych i akcji ratowniczych.

Terminy "szkolenie" i "ćwiczenie" odnoszą się zarówno do nabywania wiedzy teoretycznej (np. na wykładach, kursach, itp.), jak i praktycznej, np. poprzez udział w zawodach pożarniczych, manewrach i ćwiczeniach.

Roszczenie o wypłatę ekwiwalentu przysługuje strażakom ratownikom OSP, a nie samej OSP. OSP potwierdza organom gminy udział strażaka ra-townika OSP w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwi-czeniu i zakres czasowy tego udziału. Wypłata ekwiwalentu dokonywana jest na rzecz danego strażaka ratownika OSP. Nawet wtedy, gdy dokonuje się tego za pośrednictwem OSP. W przypadku niewypłacenia ekwiwalentu przez gminę lub w przypadku wypłacenia go w zaniżonej wysokości z rosz-czeniem wobec gminy występuje dany strażak ratownik OSP. Wierzytelność może być dochodzona na drodze postępowania sądowego (sąd powszechny, wydział cywilny). Zrzeczenie się prawa do ekwiwalentu jest prawnie do-puszczalne, ponieważ wierzytelność nie ma charakteru świadczenia należne-go ze stosunku pracy. Uczynić to jednak może wyłącznie osoba uprawniona, a więc strażak ratownik OSP, któremu ten ekwiwalent przysługuje. Ustawa o ochotniczych strażach pożarnych nie wskazuje w jakim ter-minie ma zostać wypłacony ekwiwalent. W takim wypadku przyjmuje się zasadę niezwłoczności wypłaty po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.). Formą wezwania do zapłaty mogą być np. zestawienia udziału strażaków ratowników OSP w działaniach ratowniczych, akcjach ratowniczych, szko-leniach lub ćwiczeniach, które są podstawą do naliczenia i wypłaty ekwiwa-lentu z budżetu gminy. Termin „niezwłocznie” oznacza termin realny, mający na względzie okoliczności miejsca i czasu. Nie można go utożsamiać z termi-nem natychmiastowym. Przy ocenie omawianego problemu bowiem nie można pomijać wskazań zawartych w art. 354 § 1 i art. 355 k.c. W praktyce czas niezbędny dłużnikowi do niezwłocznego wykonania zobowiązania kształtować się będzie niejednolicie. Spełnienie świadczenia stosownie do wezwania uzależnione może być nieraz od przedsięwzięcia różnych, zawiłych często, czynności natury kasowej i księgowej. Wszystkie te okoliczności rzu-tują więc na czas, jaki jest potrzebny dłużnikowi do dostosowania się do we-zwania wierzyciela. W typowych sytuacjach, gdy z okoliczności nic innego nie wynika, należy przyjmować, że spełnienie świadczenia oznacza spełnie-nie w terminie 14 dni od wezwania (tak np. SN w orz. z dnia 28 maja 1991 r., II CR 623/90).

Na etapie poprzedzającym proces sądowy w imieniu strażaków ratowników OSP w charakterze ich pełnomocnika mogą występować np. przedstawiciele władz danej OSP. Na etapie procesu sądowego pełnomocnikiem procesowym strażaków ratowników OSP w sporze z gminą może być adwokat lub radca prawny. W przypadku gdyby strażacy ratownicy OSP wytoczyli gminie powództwo w jednym piśmie procesowym (co jest dopuszczalne) wtedy pełnomocnikami procesowymi mogliby być poszczególni współuczestnicy sporu.

         Odmowa wypłaty ekwiwalentu daje prawo strażakom ratownikom OSP do wystąpienia przeciwko gminie na drogę postępowania sądowego.

 

informację przygotował

adw. Krzysztof M. Miazga

10 I 2022 r.