Pierwsze wzmianki o zorganizowanym ratownictwie ogniowym na ziemiach polskich pochodzą z okresu średniowiecza. Z biegiem stuleci władze miejskie przywiązywały coraz więcej uwagi do wyposażenia w sprzęt przeciwpożarowy i do zadań związanych z prewencją.
W latach sześćdziesiątych XIX wieku organizacje przeciwpożarowe zaczęły powstawać niezależnie we wszystkich zaborach:
1860 - powstaje Krajowe Towarzystwo Ubezpieczeń od Ognia, od swojego patrona św. Floriana zwane "Florianką",
1862 - początek akcji tworzenia pierwszych stowarzyszeń strażackich w następujących miastach:
1865 - Kraków, Gródek, Tarnów,
1867 - Wadowice,
1868 - Lwów, Stanisławów,
1869 - Bochnia,
1871 - Brody, Przemyśl, Sambor, Żywiec,
1875 - we Lwowie ma miejsce I Krajowy Zjazd Strażacki na którym powołany zostaje Krajowy Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim.
Powstają pierwsze organizacje strażackie m.in. w:
1864 - Kaliszu,
1871 - Częstochowie,
1881 - działa 27 organizacji strażackich,
1915 - władze rosyjskie zatwierdzają ustawę Towarzystwa Świętego Floriana,
1916 - w Warszawie Ogólnokrajowy Zjazd Straży Ogniowych powołuje Związek Floriański.
1867 - powstaje Prowincjonalny Śląsko-Poznański Związek Strażacki, który w 1893 r. przekształca się w:
- Poznański Prowincjonalny Związek Straży Pożarnych,
- Prowincjonalny Związek Straży Pożarnych na Górnym Śląsku,
1880 - powstaje Pomorski Związek Prowincjonalnych Straży Pożarnych.
W latach I wojny światowej strażacy wszystkich zaborów walczą o niepodległość w Polskiej Organizacji Wojskowej, w powstaniu Wielkopolskim oraz w Powstaniach Śląskich.
W listopadzie 1918 r. - aktywnie uczestniczą w rozbrajaniu garnizonów niemieckich i austriackich.
We wrześniu 1921 r. Związki działające pod zaborami łączą się w jeden - Główny Związek Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej.
Lata II wojny to walka na wszystkich frontach. W grudniu 1939 r. utworzona zostaje strażacka organizacja konspiracyjna "Skała", która w 1943 r. weszła w skład Korpusu Bezpieczeństwa.
W latach 1939-1945 tysiące strażaków poległo w szeregach Wojska Polskiego i organizacji podziemnych.
W 1949 r. Rada Ministrów wydaje rozporządzenie o rozwiązaniu Związku.
W grudniu 1956 r. Związek OSP zostaje reaktywowany.
W kwietniu 1992 r. podczas IX Zjazdu Krajowego przyjęto nazwę Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej.
X Zjazd Krajowy Związku OSP RP w czerwcu 1997 r. przyjął program działania na przełom tysiąclecia - lata 1997 - 2002, a Nadzwyczajny Zjazd Krajowy w październiku 1999 r. przyjął statut dostosowujący strukturę Związku OSP RP do nowego podziału administracyjnego kraju.