1. Aktualny stan prawny

         Art. 29 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej wprowadza generalną zasadę, iż koszty funkcjonowania jednostek ochrony przeciwpożarowej pokrywane są z:

1) budżetu państwa,
2) budżetów jednostek samorządu terytorialnego,
3) dochodów instytucji ubezpieczeniowych, ubezpieczających osoby prawne i fizyczne,
4) środków własnych podmiotów, o których mowa w art. 17, które uzyskały zgodę ministra właściwego do spraw wewnętrznych na utworzenie jednostki ochrony przeciwpożarowej.

         Przy tym przepis ten nie wskazuje na ograniczenia w zakresie finansowania jednostek ochrony przeciwpożarowej, byleby pokrywane koszty związane były z funkcjonowaniem jednostki ochrony przeciwpożarowej. Kolejne przepisy rozdziału 6 ustawy o ochronie przeciwpożarowej - „Świadczenia finansowe i rzeczowe” mają charakter doprecyzowujący ogólną zasadę określoną w art. 29.

         Z punktu widzenia OSP najistotniejsze jest finansowanie ich działalności przez jednostki samorządu terytorialnego, ponieważ podmioty te w największym zakresie brać będą udział w finansowaniu działalności OSP. W szczególności dotyczy to gminy, na terenie której dana OSP ma swoją siedzibę.

         Podkreślić należy, iż gmina posiada prawny obowiązek finansowania działalności OSP w ramach art. 32 ust. 2-3 ustawy o ochronie przeciwpożarowej. Ponad powyższy przepis należy wskazać dodatkową podstawę prawną dla finansowania działalności OSP. W przeciwieństwie do art. 32 ust. 2-3 finansowanie OSP w oparciu o art. 33a ustawy o ochronie przeciwpożarowej jest dobrowolne i nie tworzy obowiązku prawnego.

         Szczegółowe informacje na temat aktualnych zasad finansowania OSP opublikowane są na stronie internetowej Związku pod poniżej podanym adresem:

http://www.zosprp.pl/?q=node/1154

         Nadzór nad legalnością działania OSP sprawują starostowie w stosunku do tych stowarzyszeń, które mają siedziby na terenie danego powiatu (art. 8 ust. 5 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach).

         Organ nadzoru ma ograniczone możliwości wpływania na działalność stowarzyszenia. Organ nadzorujący sprawuje nadzór nad działalnością stowarzyszeń wyłącznie w zakresie zgodności ich działania z przepisami prawa i postanowieniami statutu. W ramach swych uprawnień organ nadzorujący ma prawo w wyznaczonym terminie żądać (art. 25 Prawa o stowarzyszeniach):

1) dostarczenia przez zarząd stowarzyszenia odpisów uchwał walnego zebrania członków (zebrania delegatów),
2) niezbędnych wyjaśnień od władz stowarzyszenia.

Swojego rodzaju „organem kontrolnym” na etapie tworzenia stowarzyszenia, które chce uważać się za OSP, jest komendant powiatowy (miejski) Państwowej Straży Pożarnej, gdyż wszelkie sprawy dotyczące ochrony przeciwpożarowej, określone w statucie ochotniczej straży pożarnej, wymagają (zgodnie z przepisem art. 19 ust. 3 ustawy o ochronie przeciwpożarowej) uzgodnienia z komendantem powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej właściwym ze względu na teren działania.

         Art. 21 ustawy o ochronie przeciwpożarowej daje wojewodzie prawo do żądania informacji związanych z wykonywaniem zadań w zakresie ochrony przeciwpożarowej na terenie danego województwa. Takie same uprawnienia przysługują odpowiednio staroście na terenie powiatu.

         W ustawie o ochronie przeciwpożarowej jest również zapis dający uprawnienia Komendantowi Głównemu PSP, wojewody, starosty, odpowiednio na obszarze kraju, województwa lub powiatu do określania zadań krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, koordynacji jego funkcjonowania i kontroli wykonywania wynikających stąd zadań, a w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia lub środowiska kierowania tym systemem. Kontrola dotyczy OSP włączonych do KSRG, realizowana w ramach inspekcji gotowości bojowej.

         Pominięto w niniejszej informacji uprawnienia związane z dowodzeniem podczas akcji ratowniczo-gaśniczych, jako niezwiązane z planowanymi zmianami legislacyjnymi.

 

2. Propozycje zawarte w projekcie ustawy o ochotniczej straży pożarnej.

         Projekt ustawy o OSP narzuca szerszy zakres obowiązków gminy w zakresie związanym z utrzymaniem OSP, których gmina może nie podołać w stosunku do części swoich OSP, co spowoduje, że nie będą one mogły być OSP w rozumieniu projektu ustawy, co prowadzi do tego, że przestaną być one jednostkami ochrony przeciwpożarowej (art. 10-11).

   Źródła pokrywania kosztów funkcjonowania OSP wskazane zostały w art. 25 projektu ustawy. Jednakże ograniczono decyzyjność potencjalnych beneficjentów w przeznaczaniu środków na rzecz OSP, ponieważ minister właściwy do spraw wewnętrznych corocznie określać ma, w drodze rozporządzenia, wysokość środków finansowych i ich podział na zapewnienie wyłącznie zdolności i gotowości operacyjnej JRG OSP oraz wykonywania zadań na rzecz ochrony ludności, a także zadań określonych w art. 3 ust. 1.

Nadzór nad legalnością działania OSP określony w przepisach ustawy Prawo o stowarzyszeniach nie ulega zmianie.

         Projekt ustawy o OSP (art. 7) wprowadza ścisłą kontrolę i nadzór nad OSP dający możliwość wydawania bezpośrednich poleceń. Uprawnienia te przyznawane są odpowiednio właściwemu wojewodzie i komendantowi wojewódzkiemu PSP. Kłóci się to całkowicie z zasadami określonymi w Prawie o stowarzyszeniach. Art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 o Państwowej Straży Pożarnej stanowi, że „Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej wykonuje w imieniu wojewody zadania i kompetencje określone w ustawach”. Oznacza to, że kontrolę zadań o których mowa w art. 4 i 6 projektowanej ustawy i nałożonych na OSP prowadzić będzie PSP w odniesieniu do jednostek, które wyodrębnią JRG OSP.

         Projekt ustawy o OSP rozszerza zakres uzgodnień treści statutu OSP z komendantem powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej. Nadto wprowadza konieczność zatwierdzenia statutu OSP przez radę gminy oraz rozszerza wymogi co do treści statutu OSP dotyczące ochrony przeciwpożarowej. Niezatwierdzenie statutu OSP przez radę gminy sprawi, że OSP nie będzie mogła być OSP w rozumieniu ustawy o OSP.

 

3. Zagadnienia do rozstrzygnięcia:

Zagadnienia do rozstrzygnięcia:

1. Środki własne OSP

1.1 OSP może dowolnie czerpać dochody z wykorzystaniem posiadanych nieruchomości, sprzętu i wyposażenia, a uzyskane środki może przeznaczać na dowolnie wybrany cel statutowy na dotychczasowych zasadach. Ponadto OSP mogą prowadzić działalność gospodarczą, a uzyskane zyski przeznaczać na działalność statutową

1.2 OSP może czerpać dochody z wykorzystaniem posiadanych nieruchomości, sprzętu i wyposażenia, a uzyskane środki może przeznaczać wyłącznie  na rzecz  JRG OSP.. Ponadto OSP mogą prowadzić działalność gospodarczą jedynie z wykorzystaniem sprzętu, wyposażenia i nieruchomości niewykorzystywanych do celów przeciwpożarowych.  

1.3 OSP może czerpać dochody z wykorzystaniem posiadanych nieruchomości, sprzętu i wyposażenia, tylko za zgodą Komendanta Powiatowego PSP a uzyskane środki może przeznaczać  wyłącznie na rzecz JRG OSP.. Ponadto OSP nie mogą prowadzić działalności gospodarczej z wykorzystaniem sprzętu, wyposażenia i nieruchomości niewykorzystywanych do celów przeciwpożarowych.

2. Prawa nabyte OSP – status jednostki ochrony przeciwpożarowej

2.1 Wszystkie Jednostki OSP, zachowują status jednostek ochrony przeciwpożarowej i mogą otrzymywać wsparcie finansowe z samorządu, budżetu państwa, środków europejskich i innych instytucji oraz osób prawnych i fizycznych na działalność statutową.

2.2 Projektowana Ustawa może odebrać status jednostek ochrony przeciwpożarowej OSP, niespelniającym podstawowych wymogów dotyczących jednostek ochrony przeciwpożarowej, a Urząd Gminy/Miasta będzie mógł ponosić koszty związane z działalnością statutową OSP z wyłączeniem możliwości finansowania utrzymania gotowości bojowej OSP w której nie zostanie powołana JRG OSP

2.3 Tylko jednostki w których utworzono JRG OSP mogą być jednostkami ochrony przeciwpożarowej i tym samym otrzymywać środki finansowe w formie dotacji z Gminy/Miasta. Pozostałe OSP wyłączone z finansowania przez samorządy.

3. Odliczanie podatku VAT

3.1 Wszystkie OSP mają możliwość pełnego odliczenia podatku VAT od wszystkich zakupów na cele ochrony przeciwpożarowej i zapewnienia gotowości bojowej jednostki. 

3.2 OSP mają możliwość odliczenia podatku VAT jedynie w sytuacji, kiedy są czynnym płatnikiem VAT i prowadzą działalność gospodarczą. Odliczenie podatku VAT nie dotyczy zakupów na cele działalności ratowniczo-gaśniczej.

3.3 Tylko OSP w których zostanie powołana JRG OSP mają możliwości odliczenia podatku VAT wyłącznie od zakupów związanych z gotowością bojową jednostki. OSP w których nie powołano JRG OSP nie mają możliwości odliczenia podatku VAT.

4. Zakres działania i finansowania:

4.1 Zakres działania i źródła finansowania swobodnie kształtowany przez OSP (katalog otwarty) w zgodzie z ustawami, statutem i uchwałami OSP

4.2 Zakres działania i źródła finansowania kształtowany przez OSP i uzgadniany z PSP  (katalog otwarty)

4.3 Zakres działania i źródła finansowania dozwolone tylko określone w ustawie o ochotniczej straży pożarnej (katalog zamknięty)

5.  Realizacja zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej przez Urząd Gminy/Miasta

5.1 Urząd Gminy/Miasta realizuje zadania własne z zakresu ochrony przeciwpożarowej i ponosi wydatki związane z zapewnieniem i utrzymaniem gotowości bojowej OSP w sposób ustalony z daną OSP oraz Komendantem Gminnym Ochrony Przeciwpożarowej (lub Związku OSP RP) zgodnie z posiadanym budżetem i potrzebami.

5.2 Urząd Gminy/Miasta realizuje zadania własne z zakresu ochrony przeciwpożarowej i ponosi wydatki związane z zapewnieniem i utrzymaniem gotowości bojowej jedynie OSP w której powołano JRG OSP, jedynie w zakresie wskazanym przez PSP, tylko w przypadku zapewnienia środków finansowych przez PSP. Urząd Gminy nie może ponosić kosztów związanych z ochroną przeciwpożarową dla OSP w której nie powołano JRG OSP.

5.3 Urząd Gminy/Miasta realizuje zadania własne z zakresu ochrony przeciwpożarowej i ponosi wydatki związane z zapewnieniem i utrzymaniem gotowości bojowej jedynie OSP w której powołano JRG OSP, w ramach środków własnych.

6. Zasady finansowania

6.1 Dodanie do dotychczasowych zasad obowiązujących w ustawie o ochronie przeciwpożarowej: 1) prawa dla OSP do odliczenia podatku VAT od zakupów sprzętu, wykorzystywanego w celach związanych z ochroną przeciwpożarową; 2) przywrócenie zasad finansowania OSP ze środków instytucji ubezpieczeniowych, gdzie ZOSP RP dystrybuowałby do OSP  wpływy z odpisu obowiązkowego ubezpieczenia od ognia.

6.2 Utrzymanie dotychczasowych zasad obowiązujących w ustawie o ochronie przeciwpożarowej i przywrócenie zasad finansowania OSP ze środków instytucji ubezpieczeniowych sprzed nowelizacji ustawy o ochronie przeciwpożarowej z 2017 r., gdzie KG PSP i ZG ZOSP RP otrzymują po 50% kwoty wpływów uzyskanych z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia od ognia.

6.3 Zasady zaproponowane w projekcie ustawy o OSP.  Ograniczona decyzyjność podmiotów zobowiązanych i uprawnionych do finansowania OSP w przeznaczaniu środków na rzecz OSP, ponieważ minister właściwy do spraw wewnętrznych określać ma wysokość środków finansowych i ich podział na zapewnienie wyłącznie zdolności i gotowości operacyjnej JRG OSP oraz wykonywania zadań na rzecz ochrony ludności. Usunięcie możliwości przeznaczania na cele ochrony przeciwpożarowej wpływów uzyskanych z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia od ognia.

7. Zwolnienie podatkowe i uproszczona księgowość w OSP

7.1 Wszystkie OSP są zwolnione z obowiązku księgowości i sprawozdawczości do Urzędu Skarbowego dotyczącego organizacji pozarządowych, a obowiązku realizują na odrębnych, uproszczonych zadaniach

7.2 OSP zobowiązane są do prowadzenia księgowości i sprawozdawczości do Urzędu Skarbowego na takich samych zasadach jak pozostałe organizacje pozarządowe

7.3 Tylko OSP w których utworzono JRG OSP mogą korzystać ze zwolnień i preferencji w zakresie księgowości i sprawozdawczości, pozostałe OSP na zasadach dotyczących pozostałych organizacji pozarządowych.

8. Majątek OSP na wypadek likwidacji

8.1 OSP same dowolnie wskazują w swoim statucie na czyją własność przechodzi majątek w przypadku likwidacji stowarzyszenia

8.2 Majątek OSP, która nie powołała JRG w przypadku likwidacji przechodzi na rzecz Gminy, a w przypadku OSP, która powołała JRG na rzecz podmiotu wskazanego przez PSP.

8.3 Rada Gminy, w porozumieniu z PSP wskazuje na czyją rzecz przechodzi majątek OSP w przypadku jej likwidacji.

9. Nadzór i kontrola

9.1 Zachowanie dotychczasowego kręgu podmiotów i zakresu ich uprawnień w zakresie nadzoru i kontroli nad OSP, tj. starosta w zakresie zgodności działania OSP z przepisami prawa i statutem a komendant powiatowy PSP w zakresie ratownictwa

9.2 Ograniczenie nadzoru i kontroli przez wyeliminowanie uprawnienia komendanta powiatowego PSP do uzgadniania spraw dotyczących ochrony przeciwpożarowej, określonych w statucie OSP.

9.3 Zdecydowane zwiększenie uprawnień nadzorczych i kontrolnych wobec OSP przewidzianych w projekcie ustawy o OSP poprzez: 1) wyposażenie komendanta wojewódzkiego PSP i wojewodę w uprawnienia dające możliwość wydawania bezpośrednich poleceń OSP; 2) rozszerzenie uprawnienia komendanta powiatowego PSP do uzgadniania spraw dotyczących ochrony przeciwpożarowej, określonych w statucie OSP; 3) wprowadzenia obowiązku zatwierdzania statutu OSP przez radę gminy.

Link do ankiety podsumowującej dzisiejsze spotkanie : https://forms.gle/3U4csuR4J4D9JP2t5