Za stolem prezydialnym od lewej dr Janusz Gmitruk, dr Marian Zalewski, gen. brygadier Wieslaw B. Leśniakiewicz, marszałek Adam Struzik, prezes ZG ZOSP RP Waldemar Pawlak, dr Beata Michalec

24 kwietnia 2021 r. w Muzeum Niepodległości w Warszawie pod honorowym patronatem Prezesa ZG ZOSP RP Waldemara Pawlaka oraz Marszałka Województwa Mazowieckiego Adama Struzika odbyła się konferencja naukowa Rycerze św. Floriana. Bogu na chwałę, ludziom na pożytek. W stulecie Związku OSP RP. Ze względu na obowiązujące obostrzenia epidemiczne spotkanie odbyło się Warszawie w nielicznym gronie z zachowaniem rygoru sanitarnego, a pozostali prelegenci uczestniczyli w tym wydarzeniu on-line. Konferencja była transmitowana na kanale YouTube Muzeum Niepodległości w Warszawie oraz na Facebooku Związku OSP RP i stronie www.zosprp.pl. W wydarzeniu uczestniczyło wielu wybitnych ekspertów, naukowców, samorządowców, liderów ruchu strażackiego, w tym przedstawiciele kierownictwa ZG ZOSP RP na czele z prezesem ZG ZOSP RP Waldemarem Pawlakiem, wiceprezesami: Marianem Starownikiem, gen. brygadierem Wiesławem B. Leśniakiewiczem, gen. brygadierem Zbigniewem Meresem. List do zebranych przesłał komendant główny PSP nadbrygadier Andrzej Bartkowiak. Na konferencji omówiono historyczny dorobek ruchu strażackiego i Związku w stulecie jego powstania. Przedstawiono newralgiczne zagadnienia związane z ratownictwem i powszechną ochroną ludności oraz cele i obszary aktywności Związku w ramach Strategii Florian 2050.

W imieniu organizatorów konferencji uczestników przywitali współorganizatorzy: gospodarz miejsca dr Beata Michalec – wicedyrektor Muzeum Niepodległości, dr Janusz Gmitruk – dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego oraz pomysłodawca konferencji dr Marian Zalewski – przewodniczący Zespołu ds. Strategii Związku OSP. Konferencję otworzył i obradami kierował we współpracy z dr Beatą Michalec oraz dr. Pawłem Bezakiem (Muzeum Niepodległości) prof. dr hab. Tadeusz Olejnik. Rozpoczynając, powiedział: Obchody 100-lecia powstania Związku OSP stanowią ukoronowanie 100-letniego procesu historycznego – jedności polskiego ruchu strażackiego, jego dorobku dziejowego, którego spadkobiercą jest dzisiejszy Związek OSP RP. Jest naszym obowiązkiem nie tylko pielęgnowanie wypracowanych przez minione pokolenia tradycji, ale też twórczy ich rozwój. Wypełnianie ich testamentu to wyraz naszego patriotyzmu i postawy obywatelskiej wobec niepodległego państwa polskiego. W wolnej Polsce stoją przed nami nowe wyzwania. Dziś działalność straży to umacnianie państwa przez budowanie bezpieczeństwa przed zagrożeniami, ochrona majątku narodowego, to walka o czystość powietrza, ochronę środowiska naturalnego, ekologię – czyli takie same zadania, jakie mają do spełnienia straże w normalnie rozwijających się społeczeństwach współczesnej Europy.

Następnie wystąpienia wprowadzające zaprezentowali prezes ZG ZOSP RP Waldemar Pawlak oraz marszałek województwa mazowieckiego Adam Struzik. Prezes Waldemar Pawlak rozwinął temat: Ochotnicze Straże Pożarne i ich Związek jako podstawa systemu bezpieczeństwa powszechnego kraju. System ochotniczy – samorządowy – państwowy. 100 lat jedności ruchu strażackiego. Przedstawił osobiste spojrzenie na historię działalności Związku od powstania w 1921 r. do chwili obecnej, wskazując na ograniczanie jego samorządności w różnych okresach, tak po zamachu majowym w 1926 r., jak i w czasach stalinowskich. Po II wojnie światowej Bolesław Chomicz (prezes Głównego Związku Straży Pożarnych RP w latach 1921–1926) z innymi strażackimi liderami podjął próbę odbudowy samorządnej, samodzielnej organizacji, ale trwało to krótko – władze stalinowskie ją rozwiązały. Związek odbudowany został w latach politycznej ,,odwilży”, po 1956 r. Dopiero po roku 1989 nastał proces odnowy. Związek powrócił do pełnej samorządności, samodzielności i podmiotowości. Stał się stowarzyszeniem ogromadzającym ochotnicze straże pożarne. Dzięki między innymi aktywności posła Mariana Starownika sprawy bezpieczeństwa przeciwpożarowego stały się zadaniem własnym gmin, które stały się faktycznie najbliższym partnerem ruchu strażackiego. W 1991 r. przyjęto nowatorską ustawę o ochronie przeciwpożarowej. Życie ją pozytywnie sprawdziło. Dzisiaj system ochrony ludności ma charakter ochotniczy, samorządowy i państwowy. System OSP. Wielka rola należy do Państwowej Straży Pożarnej. Prezes W. Pawlak podkreślił, że kamieniem węgielnym współczesnej, nowoczesnej PSP był protest podchorążych Wyższej Oficerskiej Szkoły Pożarniczej w 1981 r. przeciwko próbom wykorzystywania strażaków do działań represyjnych. Generał Wiesław Leśniakiewicz był wówczas podchorążym i z całym pokoleniem tworzył zręby niezależności służby. Prezes W. Pawlak mówił o roli strażaków ochotników i etosie ich strażackiej wielopokoleniowej służby. Dzięki temu, że działalność ta oparta jest o prawo o stowarzyszeniach, możliwa jest szeroka paleta różnorodnych form działalności, w szczególności działań ratowniczych. Przypomniał, że druh Stanisław Mikulak kilkanaście lat temu zaproponował wyodrębnienie w ramach OSP jednostek operacyjno-technicznych. Później rozwinęły się działania specjalistyczne, nowe formy aktywności (ratownictwo wodne, wysokogórskie, grupy poszukiwawcze, drużyny kobiece, orkiestry, a dzisiaj także drużyny dziecięce i zespoły projektowe). Zakończył informacją o pracach nad Strategią Związku Florian 2050, akcentując, iż szczególnie ważne jest, abyśmy we współpracy i współdziałaniu rozwijali piękny ruch strażacki na nowe pokolenia.

Marszałek województwa mazowieckiego Adam Struzik zaakcentował, że stulecie działalności to dobry moment na podsumowanie oraz odniesienie się do teraźniejszości i propozycji, co przed nami. OSP odgrywa istotną rolę w lokalnej społeczności. Trudno wyobrazić sobie życie tych środowisk bez aktywności liderów. Jakże często są nimi strażacy ochotnicy w gminach. Trudno wyobrazić sobie także aktywność OSP i ich Związku bez współpracy z samorządem gminnym, powiatowym i wojewódzkim. Gdy myślimy o przyszłości, o wizji, strategii, to myślimy także o samorządności i współdziałaniu dla dobra wspólnego. Dobro wspólne to powodzenie obywateli i rozwój wspólnot, zapewnienie poczucia solidarności. Zadania strażaków są podejmowane z narażeniem życia i zdrowia. Rzeczywistość epidemii uzmysłowiła nam, jak potrzebne są struktury będące najbliżej człowieka. Myśląc o samorządnym społeczeństwie, myślimy o pomocniczości i subsydiarności. OSP wnoszą w życie gmin ogromny kapitał ludzki. To są liderzy; oprócz wypełniania swoich obowiązków angażują się w rozwój i współdziałanie. Z jednej strony uczestniczą w akcjach ratowniczych, z drugiej włączają się w życie wspólnot. Bezpieczeństwo Mazowsza to 70 tysięcy strażaków ochotników, dobra współpraca samorządu i Związku OSP RP. Ważną rolę odgrywa tu także PSP; często druhowie są jednocześnie funkcjonariuszami PSP. Zaakcentował także, że ważne jest respektowanie strażackiej samorządności i samodzielności, aby nie było politycznego dyrygowania strażakami ochotnikami. Podkreślił rolę samorządu wojewódzkiego we wspieraniu OSP. W 1999 roku samorząd wojewódzki postawił jasny cel: wspieramy społeczeństwo obywatelskie. Wśród organizacji pozarządowych bardzo ważna jest OSP i ich Związek. To ma głęboki sens. Zainwestowaliśmy około 150 mln zł jako wsparcie dla OSP w różnej formie – od samochodów po sprzęt strażacki, motopompy, sprzęt do ratownictwa chemicznego. I w efekcie mamy poczucie większego bezpieczeństwa. Widzimy efekty także dzisiaj. W czasie pandemii. Czerpiąc ze stuletniej tradycji, rozwiązujemy bieżące problemy. Nie ma dziedziny życia, w której strażacy nie byliby potrzebni. Potrzebni tak jak w 2010 roku w czasie wielkiej powodzi. Gdyby nie dziesiątki tysięcy strażaków ochotników, to może część Płocka byłaby wyspą. Chwała i podziękowania za to, co zrobili dla Płocka. Co przed nami? Sprawna organizacja strażacka, unowocześniona, z jasno określonymi celami, bazująca na ludziach, którym się ciągle chce pomagać innym. Strażactwo niezbędne dla nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego. Marszałek wyraził satysfakcję z faktu, że jest członkiem OSP Gąbin o ponad stuletniej tradycji. Życzył Związkowi OSP RP i wszystkim strażakom powodzenia w pięknej, humanistycznej służbie.

Po wystąpieniu marszałka Adama Struzika dr Marian Zalewski odczytał list komendanta głównego PSP nadbryg. Andrzeja Bartkowiaka. Autor w liście odniósł się do pięknej stuletniej historii ruchu strażackiego, którą pisało kilka strażackich pokoleń. Zaakcentował, że w jedności siła. I że ,,połączenie dwóch potencjałów ratowniczych (ruchu ochotniczego i funkcjonariuszy PSP) stanowi niezastąpiony fundament, na którym opiera się bezpieczeństwo całego społeczeństwa”. Komendant główny pogratulował jubileuszu i przekazał uczestnikom konferencji życzenia.

W tej początkowej części konferencji wypowiedział się także dr Janusz Gmitruk – dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego. Przypomniał, jak doszło w 1921 r. do zjednoczenia ruchu strażackiego. Stulecie ruchu strażackiego to wielka rocznica. Dokonało się to w czasie decydujących powstań i walk w latach 1919–1921. Strażak Wincenty Witos, premier Rządu Obrony Narodowej, i armia strażaków dobrze zasłużyli się w obronie zagrożonej niepodległości. Dzisiaj Związek OSP RP i cały ruch strażacki to wielka, nieprzebrana skarbnica tradycji, walki, pracy i przyzwoitości. Dr J. Gmitruk mówił o współpracy ruchu ludowego z ruchem strażackim. Młode pokolenie Polski w okresie międzywojennym – ludowcy, wiciarze – wzbogaciło straże w działalność kulturalną, sportową, pielęgnowanie tradycji i w piękne przesłanie – błogosławiona dobroć człowieka. Bo strażak kojarzy się z dobrym człowiekiem. Poinformował o bliskiej współpracy Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego i Muzeum Niepodległości ze Związkiem OSP RP. Ostatnio wydane zostały trzy tomy Analiz strategicznych Florian 2050 – blisko półtora tysiąca stron poświęconych przyszłości ruchu strażackiego. Dr Marian Zalewski poinformował o listach i przekazanych pozdrowieniach dla uczestników konferencji, między innymi od: prof. Marka Trombskiego, wieloletniego wiceprezesa ZG ZOSP RP, współorganizatora wymiany zagranicznej Związku; płk. pożarnictwa Stanisława Mikulaka nestora ruchu strażackiego; nadbryg. w st. spocz. Ryszarda Dąbrowy, b. rektora SGSP w Warszawie; prof. Zdzisława Gajewskiego, rektora Wszechnicy Polskiej – Szkoły Wyższej w Warszawie, prof. Tadeusza Pilcha b. wiceministra edukacji narodowej, Andrzeja Brachmańskiego b. wiceministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, mgr Zofii Kaczor Jędrzyckiej, dr Mirosławy Bednarzak-Libery, mgr Małgorzaty Judasz, dr Grażyny Korneć, st. bryg. Piotra P. Bielickiego, Zbigniewa Todorskiego. Poinformował także o korespondencji z historykami komisji historycznej Międzynarodowego Komitetu Technicznego Prewencji i Zwalczania Pożarów (CTIF) i przesłanych życzeniach.

Związek OSP RP w systemie ratownictwa i powszechnej ochrony ludności

Po wystąpieniach wprowadzających uczestnicy występowali w czterech blokach tematycznych. Blok pierwszy – Związek OSP w systemie ratownictwa i powszechnej ochrony ludności. Znaczenie zdobytych doświadczeń, nowe kierunki aktywności, strategia ZOSP RP Florian 2050. Jako pierwszy wystąpił gen. brygadier w st. spocz. dr h.c. Wiesław B. Leśniakiewicz, b. komendant główny PSP, dziekan Klubu Generałów Państwowej Straży Pożarnej RP. Temat: Czas na nowe horyzonty – ZOSP RP a ochrona ludności. Rozwój pomocy humanitarnej w UE i Polsce. Mówca podkreślił, że Związek OSP RP jako element systemu bezpieczeństwa naszego kraju powinien być kreatorem wzmocnienia roli OSP w systemie ochrony ludności nie tylko w kraju, ale i w Europie. OSP w coraz większym zakresie realizują zadania z zakresu pomocy doraźnej – humanitarnej. W przygotowywanych rozwiązaniach prawnych dotyczących ochrony ludności, rozwoju systemu ratowniczego czy prac nad ustawami dotyczącymi OSP Związek powinien być partnerem w ich opracowaniu. Związek wyraża gotowość aktywnego uczestnictwa w pracach nad kształtowaniem prawa w zakresie ochrony ludności. Aby skuteczniej rozwijać system ochrony ludności z udziałem OSP, konieczna jest synergia i współpraca Państwowej Straży Pożarnej, struktur samorządowych, Związku OSP RP. To dawało w minionych latach gwarancję stabilności rozwoju Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. Jednak zwiększenie zakresu zadań w konsekwencji powinno również spowodować jego otwarcie na wszystkie OSP, które dobrowolnie do systemu przystąpią, i zapewne zmianę nazwy na przykład na Krajowy System Ochrony Ludności. Nowe zadania, jakie będą stawiane przed OSP, wymagają właściwego przygotowania OSP i członków OSP do tego typu działań. Domeną PSP powinny być nadal szkolenia ratownicze strażaków ochotników. Związek powinien zaś być wiodącym w organizacji i prowadzeniu szkoleń z działań humanitarnych, biorąc pod uwagę posiadaną bazę, doświadczenie oraz możliwości w pozyskaniu specjalistów (którzy już w działają w OSP i Związku). By uzyskiwać efekt synergii w rozwoju ochrony przeciwpożarowej, systemu ratowniczego i ochrony ludności, niezbędne jest budowanie partnerskich relacji między strukturami PSP i Związkiem OSP na każdym szczeblu. Związek, reprezentując OSP, ma prawo wpływać na rozwój Ochotniczych Straży Pożarnych i ich umocowanie w strukturach bezpieczeństwa państwa i uczestniczyć nie jako bierny obserwator, ale partner w podejmowaniu kluczowych decyzji odnoszących się do jednostek OSP i systemu, w którym uczestniczą. Przed nami rok jubileuszy związanych ze 100-leciem Związku, 30-leciem przyjęcia przez Sejm Ustaw o ochronie przeciwpożarowej i Państwowej Straży Pożarnej, a każdy jubileusz to nie tylko czas świętowania, ale również czas refleksji, podsumowań i wyznaczania nowych horyzontów. Oby te horyzonty nie były przysłonięte sporami o doraźne korzyści, ale tworzyły zachętę do włączania się kolejnych pokoleń w ruch strażacki i zachęcały do dalszej aktywności społecznej.

Następni wypowiadający się kontynuowali rozważania odnoszące się do funkcjonowania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. O kulisach jego tworzenia i fundamentalnym znaczeniu ustawy o ochronie przeciwpożarowej mówił poseł sprawozdawca ustawy o ochronie przeciwpożarowej z 1991 r. Marian Starownik, wiceprezes ZG ZOSP RP. Były wówczas duże opory we wsparciu ochotniczego pożarnictwa. Faktycznie nowa ustawa dała podwaliny pod funkcjonowanie pożarnictwa zawodowego i ochotniczego. Stała się gwarancją rozwoju. Bardzo pozytywnie wpisała się w 100-letni dorobek Związku i ruchu strażackiego. Gen. brygadier w st. spocz. Zbigniew Meres, wiceprezes ZG ZOSP RP, poruszył zagadnienia współpracy strażaków OSP ze strażakami PSP. Omówił to na przykładach akcji ratowniczych w Kuźni Raciborskiej w 1992 r. i powodzi stulecia w 1997 r. Ta współpraca była oparta na zasadach partnerstwa i jedności. To było podstawą skuteczności działań. Współdziałanie stało się zasadą i funkcjonowało we wszystkich przyszłych zdarzeniach. Nadbryg. w st. spocz. Marek Kowalski, członek Prezydium ZG ZOSP RP, omówił temat: Polscy strażacy w Europie na przykładzie pomocy w rozwoju ochotniczego pożarnictwa na Ukrainie. Mówca zaakcentował wagę pomocy Związku OSP RP w rozwoju ochotniczego pożarnictwa w krajach sąsiedzkich. W 50 gminach na Ukrainie dzięki polskiej pomocy – naszego Związku – powstały jednostki OSP, utworzono plany ratownicze, przeszkoliliśmy 600 ratowników. Wspieramy strażaków z Białorusi, Litwy i Ukrainy, aby poziom bezpieczeństwa przeciwpożarowego był coraz wyższy.

Kolejny występujący, dr Jan Borkowski, poruszył newralgiczne zagadnienia odnoszące się do wody. Woda to problem strategiczny naszej cywilizacji. Woda jest wyzwaniem bezpieczeństwa w wymiarze społecznym, gospodarczym i politycznym. Zadajemy sobie pytanie, co nas czeka w przyszłości. Jakże ważne są dwa żywioły: ogień i woda. Tylko 2,5 proc. wód to wody słodkie. Woda to ,,niebieskie złoto” XXI wieku. 97,5 proc. to słone wody mórz i oceanów. Natomiast z wody słodkiej 77 proc. zgromadzonych jest w lodowcach, zaś tylko 1 proc. to dostępna woda pitna. To jest bardzo ograniczony zasób, dobro zagrożone. Woda staje się dziś elementem polityki bezpieczeństwa. XXI wiek to wiek walki o wodę. Polsce zagrażają powodzie i susze. Na jednego mieszkańca przypada 1600 m³ wody w roku, gdy w całej Europie – 4500 m³ na osobę. Nie mamy świadomości, nie dbamy. Jest to poważny temat dla OSP. Rekomendacje: zgromadzić przy ZG ZOSP RP ekspertów od problematyki zarządzania wodą, organizować szkolenia w zakresie zarządzania wodą, prowadzić działania edukacyjne w społeczeństwie na temat racjonalnego gospodarowania wodą przez społeczności lokalne. Przygotować się do gromadzenia i dystrybucji wody. Wspólnie z samorządem. To ważne zadanie na lata.

Marcin Fleischer – strażak ratownik, naczelnik OSP Wtórek z woj. wielkopolskiego – powiedział: Mając na uwadze rzeszę Rycerzy Floriana w naszym kraju, warto wprowadzić na wzór innych państw funkcję strażak ratownik First Responder, aby w ciągu 5 minut wyszkolony wolontariusz udzielił pierwszej pomocy osobie będącej w stanie zagrożenia życia. Strażak ochotnik First Responder to szansa na przeżycie osób będących w stanie zagrożenia życia na terenach wiejskich. OSP w kraju mają ponad 4700 defibratorów do izolowanych zdarzeń medycznych. Działalność ratownicza w systemie First Responder to szansa dla małych jednostek OSP, szansa dla młodych strażaków ochotników. Pomysł jest rekomendowany w ramach prac nad strategią Florian 2050 jako istotna propozycja poprawy bezpieczeństwa w skali całego kraju. Idea strażak ratownik First Responder to inicjatywa mająca swych pasjonatów. OSP Wtórek już faktycznie taką jednostką jest. Strażacy pełnią w remizie dyżury. Zawsze gotowi do akcji ratowania życia. Trzeba zadbać, aby w planie odbudowy po pandemii podjąć działania w zakresie szkoleń, przebudowy systemu teleinformatycznego. To niezwykle cenna inicjatywa. Szczególnie uwidoczniło się to w obecnych, pandemicznych czasach.

St. bryg. w st. spocz. Robert Klonowski podjął temat: Prewencja społeczna jako naturalny kierunek rozwoju OSP i ich Związku. W szczególności powiedział: Statystyka ofiar śmiertelnych w pożarach w Polsce na przestrzeni ostatnich 30 lat pokazuje, że prewencja społeczna jest jedynym sposobem na zmniejszenie tego tragicznego parametru. Związek Ochotniczych Straży Pożarnych RP bardzo poważnie zamierza włączyć się w poprawę bezpieczeństwa pożarowego Polaków – dlatego „Rozwój prewencji społecznej” jest jednym z pięciu najważniejszych obszarów strategicznych w przygotowywanej obecnie Strategii „Florian 2050”, która wyznaczy kierunki działań ochotniczych straży pożarnych na najbliższe 30 lat. Musimy ratować ludzi przed wystąpieniem zagrożenia. Program powinien być wdrażany centralnie i z zapewnionym stałym finansowaniem.

Wypowiedzi uczestników bloku pierwszego pokazały dorobek, potencjał i wolę szerokiego uczestnictwa Związku OSP RP w dalszych pracach nad doskonaleniem systemu ratownictwa i ochrony ludności. Więcej – Związek już prowadzi prace na jego rozwojem, rozwijając idee ochotniczego pożarnictwa nie tylko w kraju, ale i za granicą.

Współpraca z samorządem

Blok drugi związany był ze współpracą z samorządem. Wypowiadali się liderzy samorządu i zarazem wybitni działacze naszego ruchu. Dr Gustaw Brzezin, marszałek woj. warmińsko-mazurskiego, podjął temat: Relacje Związku OSP RP i Ochotniczych Straży Pożarnych podstawą bezpieczeństwa przeciwpożarowego i ratownictwa na przykładzie woj. warmińsko-mazurskiego. Z kolei Łukasz Smółka, wicemarszałek woj. małopolskiego, poruszył zagadnienie: Wsparcie samorządu dla rozwoju MDP a bezpieczeństwo powszechne. Powiedział między innymi: Kładziemy nacisk na to, aby inwestować w rozwój MDP. Nie będzie problemu ze sprzętem, ale z kapitałem ludzkim. Ważne więc inwestycje w młodzież to praca w szkołach podstawowych od najmłodszych klas, sporty pożarnicze, młodzieżowe orkiestry dęte, obozy dla MDP. Wspieramy biało-czerwoną drużynę. Bo w akcji widzimy i strażaków ochotników w białych hełmach, i funkcjonariuszy PSP w czerwonych.

O współpracy samorządów z OSP, ale w wymiarze europejskim, wypowiedział się Edward Fedko, prezes ZOW ZOSP RP woj. lubuskiego – Transgraniczna współpraca z samorządami oddziału lubuskiego ZOSP RP. Doświadczenia i rekomendacje. Jesteśmy w Unii Europejskiej. Po transformacji ustrojowej podjęliśmy bliską współpracę ze strażakami Brandenburgii, Saksonii, strażakami Czech i Francji. W ramach podpisanych umów z Brandenburgią w samym tylko 2006 roku zrealizowano projekt 13 nowych średnich samochodów, zaś w ramach programu saksońskiego budowaliśmy strażackie remizy. Współpraca w oparciu o samorządy jest także w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych i innych programów unijnych. Warto współpracować, bowiem nabywamy nowych doświadczeń, umiejętności i integrujemy strażackie środowiska. O szczegółach wzorcowej współpracy pomiędzy Związkiem a samorządem w woj. mazowieckim poinformował zebranych Zbigniew Kaliszyk, członek ZG ZOSP RP, sekretarz OW ZOSP RP woj. mazowieckiego. Druh Zbigniew Kaliszyk przedstawił współpracę pomiędzy Zarządem Oddziału Wojewódzkiego ZOSP RP a Samorządem Województwa Mazowieckiego. W ocenie władz Oddziału Wojewódzkiego Związku współpraca ta przebiega znakomicie. Potrzeby strażaków ochotników są bardzo dobrze rozumiane i na miarę potrzeb i możliwości władz samorządowych wspierane. Władze województwa, a zwłaszcza marszałek województwa Adam Struzik, zdają sobie sprawę z tego, iż od poziomu wyposażenia w sprzęt i ochrony osobiste zależeć będzie jakość działania ochotników i bezpieczeństwo ich samych. Zwrócił również uwagę na fakt, iż – według powszechnej oceny ochotników – władze samorządowe województwa realizują z powodzeniem zasadę pomocniczości – jedną z podstawowych zasad obowiązujących w Unii Europejskiej.

Współpraca z samorządami to nie tylko historia ostatnich 30 lat. Kolejni mówcy zaprezentowali wybrane zagadnienia tej współpracy w minionym okresie 100 lat. Dr Zdzisław Zasada, wiceprzewodniczący Komisji Historycznej ZG ZOSP RP przypomniał, jak to funkcjonowało na początku tworzenia ruchu strażackiego. W szczególności omówił temat: Samorządy w akcji przeciwpożarowej w okresie działania Związku Floriańskiego. Dr Krzysztof Latocha, sekretarz Komisji Historycznej ZG ZOSP RP omówił zagadnienie Rozwój samorządności Związku w okresie przedwojennym, a dr Władysław Maria Świeczkowski – Ułomna samorządność w Polsce powojennej. Spojrzenie z punktu widzenia rozwoju OSP i ich Związku oraz bezpieczeństwa powszechnego. Mówcy na przykładach pokazywali doprowadzanie do fasadowości działania Związku w określonych warunkach politycznych, działaniach eliminujących strażacką organizację z życia społecznego. Ważne jest, jak pokazała to historia, że centralistyczne tendencje zarządzania wpływają na osłabienie poczucia bezpieczeństwa wśród mieszkańców. Osłabiają ochotniczy ruch strażacki. Dr Konrad Burdyka z Polskiej Akademii Nauk omówił w bardzo interesujący sposób temat: Wartości jako fundament kapitału społecznego Ochotniczych Straży Pożarnych. Blok tematyczny zakończyło wystąpienie Henryka Cicheckiego – prezesa Stowarzyszenia Dziennikarzy im. W. Reymonta: Rola mediów – prasy, radia, telewizji, Internetu – w realizacji misji i zadań programowych Związku OSP RP i budowy samorządnego społeczeństwa.

Podsumowując tę część konferencji, prof. Tadeusz Olejnik powiedział między innymi: samorządne społeczeństwo to jeden z filarów demokracji. Samorządność w strażach pożarnych i strażackich stowarzyszeniach to szkoła wychowania obywatelskiego. W okresie zaborów rosyjskie władze zaborcze starały się ograniczać samorządność straży ogniowych. Stąd w zarządach straży musiał znajdować się przedstawiciel zaborczej administracji, a wybierane w skład zarządów straży osoby musiały być zatwierdzane przez naczelników guberni. W okresie międzywojennym, w szczególności w latach rządów sanacji, z reguły kierownicze stanowiska w powiatowych, wojewódzkich ogniwach Związku Straży Pożarnych sprawowane były przez starostów i wojewodów lub ich zastępców. Z Zarządu Głównego Związku Straży Pożarnych też eliminowano działaczy niezwiązanych z obozem rządzącym, czego przykładem może być twórca jedności ruchu strażackiego – Bolesław Chomicz. W okresie stalinowskim nie tylko rozwiązano Związek Straży Pożarnych RP, lecz kompletnie zlikwidowano samorządność w strażach. W miejsce wybieranych zarządów wprowadzono komendy z mianowanymi odgórnie komendantami i ich zastępcami do spraw polityczno-wychowawczych.

Edukacja na rzecz bezpieczeństwa

Trzeci blok: Edukacja na rzecz bezpieczeństwa zgromadził w dużej mierze ludzi nauki, przedstawicieli uczelni i instytutów. Pierwsze wystąpienie odnosiło się do historii kształcenia pożarniczego. Przedstawił ją bryg. dr inż. Zdzisław Salamonowicz, dziekan Wydziału Bezpieczeństwa i Ochrony Ludności Szkoły Głównej Służby Pożarniczej. Następnie st. bryg. dr Paweł Janik, dyrektor Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej im. J. Tuliszkowskiego – PIB w Józefowie, przedstawił perspektywy rozwoju tego jakże zasłużonego dla ruchu strażackiego Instytutu. Następnie prof. Stanisław Kunikowski z Kujawskiej Szkoły Wyższej we Włocławku zaprezentował temat O potrzebie edukacji młodego pokolenia na rzecz społecznego ruchu strażackiego oraz bezpieczeństwa publicznego w Polsce. Prof. WSH dr Andrzej Gołębiowski, dziekan Wydziału Nauk Społecznych Wyższej Szkoły Handlowej w Radomiu, omówił przeprowadzony w Szkole raport Strażak jako profesja szczególnego społecznego zaufania w świetle wypowiedzi młodzieży akademickiej – omówienie raportu. Zdaniem mówcy zaufanie społeczne, jakim darzeni są strażacy ochotnicy, jest wynikiem ich codziennej ofiarnej pracy, bezinteresownego poświęcenia, zaangażowania w życie społeczności lokalnych oraz potwierdzeniem wartości, jakie sobą prezentują sami druhowie. Ochotnicza straż pożarna jest przykładem budowania wspólnoty międzypokoleniowej i świadectwem rozwoju społeczeństwa obywatelskiego Polski XXI wieku.

Jak podkreślił w swojej wypowiedzi Jerzy W. Pietrewicz, prof. Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, ruch strażacki był przez dziesięciolecia prekursorem zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza w jego społecznym wymiarze, zanim jeszcze ta idea została w latach 80. ubiegłego stulecia sformułowana, a dzisiaj jest sztandarowym projektem Unii Europejskiej i Polski. To niebywałe doświadczenie, energia mogą być z powodzeniem poszerzone na obszar ochrony środowiska, ekologicznej edukacji, troski o dobrostan przydomowych zwierząt. Musimy patrzeć w przyszłość, co przed nami, i kierować się obszarem celów, wartości nazwanych zrównoważonym rozwojem. Funkcjonowanie OSP to wzorcowy przykład aktywności społecznej. Wpisuje się w filozofię zrównoważonego rozwoju i gospodarki współdzielenia. Śpiesząc z pomocą innym, animują życie kulturalne. Możemy zrobić jeszcze więcej dzięki wzajemnej pomocy, naszej odpowiedzialności na rzecz ochrony środowiska. Następny mówca mgr Zbigniew Adamkiewicz rozwinął myśl o wadze edukacji medialnej w obszarze szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Edukacja medialna jest bardzo ważnym sprzymierzeńcem bezpieczeństwa, szczególnie dzisiaj, w okresie rozwoju nowych technologii. Na koniec bloku wystąpiła mgr Justyna Szablewska, Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego, prezentując temat: Losy zasobów Archiwów Ochotniczych Straży Pożarnych na Ziemi Kłodzkiej w latach 1945–2016 jako przyczynek do badań nad historią regionu. Na podstawie rozmów z przedstawicielami OSP na Ziemi Kłodzkiej można dostrzec, jak istotną kwestią stała się potrzeba wsparcia ich archiwów. Przyczyni się to do lepszego zachowania źródeł historycznych do badań związanych nie tylko z daną jednostką, ale także miejscowością, w której ona funkcjonuje. Wiedza zgromadzona w archiwach, w dokumentach, strażackich kronikach to ważne źródło powszechnej edukacji o naszej historii, a czasy nowych mediów, technologii mogą wydatnie w tym pomóc.

Profesor Tadeusz Olejnik na zakończenie tego bloku zauważył, że z przedstawionych referatów wynika, jak wielką wagę przywiązuje się w ruchu strażackim do problemu edukacji w strażach i edukacji powszechnej w zakresie naszego bezpieczeństwa. Współczesna kadra polskich strażaków to armia doskonale wyszkolonych w swej profesji ludzi w licznych w naszym kraju szkołach oficerskich.

Pamięć – tradycja – strategia Florian 2050

Czwarty, ostatni blok konferencji poświęcony był pracy historyków ruchu strażackiego. Był ukłonem w stronę ich pięknej aktywności służącej utrwaleniu historii i dorobku OSP i ich Związku. Eugeniusz Grzeszczak, przewodniczący Komisji Historycznej ZG ZOSP RP, zaakcentował, że pielęgnowanie pamięci jest naszym obowiązkiem, a zarazem zobowiązaniem. Zaprezentował zadania komisji historycznej w stulecie powstania Związku. Grono wybitnych strażackich historyków pracuje w ramach komisji historycznej ZG ZOSP RP. Jej członkowie wnieśli istotny wkład w tworzenie historycznego albumu W jedności siła. Bogu na chwałę, ludziom na pożytek wydanego w stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości w 2018 r., trzech tomów Analiz Strategicznych Florian 2050 i biorą udział w opracowywaniu kolejnych ważnych wydawnictw, w tym Słownika Biograficznego Strażaków Polskich oraz Monografii Związku, które planowane są do druku w ramach obchodów stulecia Związku w bieżącym i następnym 2022 roku.

Prof. WSH dr hab. Władysław Tabasz, wiceprzewodniczący Komisji Historycznej ZG ZOSP RP, zaprezentował Zadania dla Związku w świetle 100-letniej historii oraz w obliczu czekających wyzwań. Zauważył, że dokonujące się przeobrażenia wokół nas, a także ochotniczego pożarnictwa, skazują nas na permanentną konfrontację z ideą zmian, w końcu może na jej akceptację, co jest cechą charakterystyczną współczesności. Nauka te nieustanne przemiany odnotowuje, bada i usiłuje je wyjaśniać, a rozbudowujący się kontakt Związku OSP RP ze światem akademickim jest taką szansą, szczególnie ze względu na wieloaspektowość strażackiej służby i role społeczne naszych druhów. Mówca omówił także szereg funkcji pełnionych przez ruch strażacki, opisywanych przez historyków. W szczególności są to: funkcja wychowawcza, kulturotwórcza, dokumentacyjno-kronikarska, informacyjna, opiniotwórcza, zapobiegawczo-prewencyjna, ekologiczna, ratownicza.

Prof. dr hab. Adam Dobroński był autorem wypowiedzi: Zapomniane straże, zapomniani ratownicy – o ruchu strażackim na Kresach. To niezwykle ważny wątek w historii polskiego pożarnictwa. Autor powiedział: Rocznice trzeba wykorzystać i do wskazywania tematów pomijanych, zapomnianych. Takimi są dzieje między innymi dawnych przeciwpożarowych straży fabrycznych, mniejszości narodowych (przykładem żydowskie), majątkowych. A przede wszystkim ochotnicze straże ogniowe na Kresach II RP. Należy inicjować i finansować te badania. Ważne, że Związek w miarę swych możliwości podejmuje to tak istotne zagadnienie. Bryg. w st. spocz. Grzegorz Matczyński przedstawił na konferencji temat: Sztafeta Pokoleń. Pamięć –  społeczne, wybrane formy jej przejawiania w tradycji strażackiej (izby tradycji, pomniki). Rodzinne tradycje strażackie. W szczególności przypomniał, że tragiczne zdarzenie, które pochłonęło życie wielu strażaków (Nowy Jork 11 września 2001 r.) stało się podstawą pomysłu budowy pomnika, przeobrażonego w czyn dnia 11 września 2006 roku w Olsztynie. Jego głównymi inspiratorami byli ówczesny komendant Miejski PSP w Olsztynie bryg. Grzegorz Jan Matczyński oraz wiceprezes ZOW Związku OSP RP Województwa Warmińsko-Mazurskiego, płk. pożarnictwa w stanie spoczynku Stanisław Mikulak. Wielce mówiący i symboliczny jest napis otaczający cokół pomnika: „Ten jest większy między ludźmi, kto umie im służyć i kto poświęca siebie dla dobra innych”. Kolejne napisy na pomniku i integralnie z nim związanych tablicach to informacje o 23 strażakach poległych w akcjach na terenie województwa, informacje o katastrofach w kraju i na świecie.

Mgr Marcin Mikołajczyk zaprezentował sylwetki wielkopolskich strażaków na łamach ,,Strażaka Wielkopolskiego” w latach 1931–1938. To ważne wspomnienie o twórcach ruchu strażackiego, założycielach ochotniczych straży pożarnych na ziemiach Wielkopolski. Dr Janusz Gmitruk, dyrektor MHPRL, omówił temat: 100 lat jedności ruchu strażackiego podstawą jego siły i nadzieją na bezpieczeństwo w przyszłości. Historia jest jakże ważną podstawą prac nad rozwiązaniami na przyszłość. Wypowiadający się podkreślił wagę akcentowanych na konferencji tematów, wyrażając satysfakcję z jej przebiegu. Bogaty materiał konferencyjny znajdzie się w kolejnym tomie Analiz Strategicznych Florian 2050.

Na temat wielokrotnie wspominanej na konferencji strategii Związku Florian 2050 wypowiedział się przewodniczący Zespołu ds. Strategii ZOSP RP dr Marian Zalewski – Strategia „Florian 2050” – obszary strategiczne i cele szczegółowe. Kierunki dalszych prac. Poinformował o dotychczasowych pracach, odsyłając do wydanych w ostatnich kilkunastu miesiącach trzech tomów Analiz Strategicznych (można je bezpłatnie pobrać ze strony www.zosprp.pl), będących bazą wielu niezwykle cennych rekomendacji wypracowywanych z udziałem licznych przedstawicieli środowiska strażackiego, ludzi nauki i liderów samorządowych. Autorzy dowodzą, że Ochotnicze Straże Pożarne zrzeszone w Związku OSP RP to najlepsza gwarancja naszego bezpieczeństwa dzisiaj i w perspektywie jeszcze wielu lat. Nasi strażacy z jednej strony ratują życie w chwilach zagrożeń, ale są także depozytariuszem wartości, łączą lokalne środowiska, rozwijają kulturę. Wydawnictwa stanowią więc w istocie inherentną część Strategii Florian 2050, będąc analityczną podbudową Obszarów Strategicznych i Celów Szczegółowych zidentyfikowanych w strategii. Po szerokich konsultacjach wypracowano obszary strategiczne: rozwój działalności ratowniczej i humanitarnej, rozwój prewencji społecznej, rozwój działalności kulturalno-społecznej, rozwój działalności edukacyjno-wychowawczej i naukowej oraz reformę organizacyjną Związku OSP RP. Tym celom przypisano szczegółowe cele strategiczne. Wśród nich podstawą są zadania, które doprowadzą do podjęcia działań ratowniczych na miejscu zdarzenia w ciągu 5 minut, obecność wszystkich jednostek OSP w krajowym systemie ratowniczo-gaśniczym i rozwój systemu składającego się z trzech komponentów: Ochotnicy – Samorząd – Państwo.

Na konferencji przedłożono szereg znaczących inicjatyw, jak strażak ratownik First Responder, z obszaru ochrony ludności, działalności prewencyjnej. Fundamentem prac nad strategią stała się ich transparentność i partycypacja społeczna w wypracowywaniu rekomendacji. Ten plon warto uwzględnić w pracach nad zmianami w systemie ratownictwa i ochronie przeciwpożarowej.

W trakcie konferencji zaprezentowano także Wytwórnię Umundurowania Strażackiego ZOSP RP w Brzezinach, która – jak zauważyła dyr. Dorota Zagraba – od 62 lat jest ściśle związana z ruchem strażackim, produkując szeroką gamę ubrań strażackich. Muzeum Niepodległości zorganizowało także wystawę malarstwa „Rycerze św. Floriana. W służbie Bogu i Ojczyźnie”, która prezentowana była wcześniej w Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego. Została ona zaprezentowana on-line na Facebooku Muzeum Niepodległości. Towarzyszy jej katalog wystawy, możliwy do pobrania w formie pdf ze strony Muzeum Niepodległości.

Co dalej?

Konferencja została zorganizowana tuż przed obchodami Dnia Strażaka w ramach obchodów setnej rocznicy powstania Związku OSP RP. Wszyscy jej uczestnicy byli zgodni co do niepodważalnej roli ruchu strażackiego – a w tym Ochotniczych Straży Pożarnych i ich Związku – dla bezpieczeństwa powszechnego. Była ważnym momentem w pracach nad strategią Związku Florian 2050. Nasi strażacy od ponad stu lat z jednej strony ratują życie w chwilach zagrożeń, ale są także depozytariuszem wartości, łączą lokalne środowiska, rozwijają kulturę. Przed nami świat umacniania tych wartości, społecznego kapitału w lokalnych ojczyznach w kraju i Unii Europejskiej. Świat walki o zielony ład, a zarazem nowej odsłony polskiego ochotniczego strażactwa. Ze strażakami ochotnikami tworzącymi Ochotnicze Straże Pożarne w roli głównej. Mówimy o świecie, w którym musimy wspólnie zatroszczyć się o to, by strażak ochotnik, stojąc na linii ognia, często z narażeniem jego życia, był bezpieczniejszy. Bezpieczny.

Na początku konferencji zadałem pytanie: Co zrobić, mówiąc za Janem Pawłem II, by ducha nie zgasić. Bo przecież wszyscy płyniemy w jednej lodzi. Wierzę, że konferencja organizowana na stulecie jedności ruchu strażackiego przybliży nas do odpowiedzi i doda nam skrzydeł w walce o silny, samorządny, samodzielny ruch ochotniczy z ich Związkiem na czele na nowe dziesięciolecia. Ta konferencja, jestem przekonany, umocniła tę wiarę.

Tymczasem w kilka dni po jej przeprowadzeniu pojawił się w przestrzeni publicznej nie konsultowany ze środowiskiem strażackim i najprawdopodobniej nieznany także uczestnikom konferencji projekt Ustawy o Ochotniczej Straży Pożarnej. Pobieżna analiza projektu rodzi szereg pytań co do przyszłości Ochotniczych Straży Pożarnych, a zwłaszcza dalszej możliwości pełnienia przez nie ich szlachetnej misji. Dobrze, że jej autorzy uznali za stosowne poddać projekt pod konsultację. Jako inicjator konferencji zwracam się więc do jej uczestników o udział w tej konsultacji. Tym bardziej, że wielogodzinny jej przebieg niestety uniemożliwił szerszą dyskusję. Prośba dotyczy także osób niemogących się tego dnia wypowiedzieć się z różnych – w tym pandemicznych – przyczyn. Tę prośbę o wypowiedzenie się kieruję do wszystkich zainteresowanych problematyką strażacką. Przedstawmy swoje myśli. Jestem przekonany, że dzięki temu dobrze przysłużymy się ruchowi strażackiemu. Bogu na chwałę, ludziom na pożytek.

Dr Marian Zalewski

Warszawa 6 maj 2021 r.